دیدبان: همواره بین قدرت و رسانه رابطه ای متقابل در جریان است. بدین معنی که نه تنها رسانه ها در به قدرت رسیدن یک فرد، حزب و یا جریان سیاسی تاثیر مستقیم دارند بلکه در استقرار آن فرد یا گروه در قدرت نیز موثر هستند، از سویی صاحبان قدرت نیز در رسانه ها و رویکردها و جایگاه آن ها تاثیرگذار هستند. در کشور ما نیز رسانه ها تاثیر زیادی بر روی کار آمدن دولت های مختلف داشته اند و همه ی دولت هایی که تا کنون در جمهوری اسلامی موفق به اخذ رای از مردم شده اند تاثیرگذاری رسانه ها بر انتخاب آن ها واقعیتی غیرقابل انکار است. مثلا صدا و سیما به عنوان گسترده ترین و موثرترین رسانه در کشور، تاثیر بسیار زیادی در انتخاب روسای جمهور دوره های مختلف داشته است و این تاثیرگذاری از آنجایی کاملا محسوس است که به ویژه دو دهه اخیر در بین کاندیداهای مختلفی که در میدان رقابت های ریاست جمهوری  حضور داشته اند نهایتا کسانی به صندلی قدرت تکیه زدند که در بدو ورود به مبارزات انتخاباتی کمترین شهرت را داشته اند و از کمترین شانس برای غلبه بر دیگر رقبا برخوردار بودند؛ اما با حضور در رسانه و استفاده از امکانات رسانه ای بستری برای آن ها به وجود آمد تا در نهایت بر رقبای مشهورتر از خود غلبه کنند و به پیروزی برسند. در واقع این موضوع نقش مهم رسانه را نشان می دهد. علاوه بر صدا و سیما رسانه هایی مانند روزنامه ها، هفته نامه ها، سایت ها و خبرگزاری ها و همچنین شبکه های اجتماعی موجود در فضای مجازی نیز در به قدرت رسیدن افراد و روسای جمهور موثر بوده اند. این نقش آفرینی البته در سال های اخیر به مراتب برجسته تر از قبل شده است به طوری که در انتخابات ریاست جمهوری سال 92 نقش آن ها بسیار برجسته و چشمگیر بود. همین امر است که موجب شده است دولت ها همواره در پی افزایش رسانه های حامی خود باشند و برای این دست از رسانه ها طراحی قابل توجهی را داشته باشند. البته رسانه هایی هم هستند که با روی کار آمدن دولت های مختلف ممکن است رویکرد رسانه ای خود را با خواسته های دولت ها هماهنگ کنند و سیاست های رسانه ای شان را بر اساس مشی دولتی که به قدرت می رسد تنظیم کنند.

آنچه را که در ادامه قصد داریم مورد بررسی قرار دهیم میزان برخورداری دولت یازدهم از رسانه های مختلف در یک سال گذشته از عمر این دولت است. با توجه به اینکه صدا و سیما رسانه ی ملی ایرانیان است و با تغییر دولت ها در سیاست های این رسانه تغییری ایجاد نمی شود؛ بحث مورد بررسی ما پیرامون مطبوعات و رسانه های مکتوب و رسانه های فعال در فضای مجازی است:

در یک تقسیم بندی کلی رسانه ها را می توان به دو بخش مطبوعات و رسانه های مکتوب اعم از روزنامه ها، هفته نامه، ماه نامه و فصل نامه ها و رسانه های مجازی اعم از خبرگزاری ها و سایت های خبری تقسیم کرد. اما تقسیم بندی که در بحث مورد نظر ما به آن توجه کرده ایم، نسبت رسانه های حامی دولت را -فارغ از مکتوب یا مجازی بودن شان- در میزان و چگونگی حمایت شان از دولت است، که در ادامه به آن می پردازیم:

رسانه های رسمی دولت

بخشی از رسانه ها هستند که مربوط به دولت بوده و فارغ از اینکه چه دولتی و چه جریان سیاسی در قدرت باشد از آن حمایت می کنند. این دست از رسانه ها پایگاه رسمی دولت محسوب می شوند و تربیون دولت برای بیان مواضع و دیدگاه های آن هستند. این گونه رسانه ها که پایگاه رسمی دولت هستند، از نظر امکانات و پشتیبانی مالی نیز دغدغه ای ندارند و مورد حمایت ویژه دولت قرار می گیرند. روزنامه ایران، روزنامه شهروند، خبرگزاری ایرنا، خبرگزاری ایسنا، خبرگزاری برنا از جمله رسانه های رسمی هستند که مواضع و دیدگاه های دولت یازدهم را می توان از آن ها استخراج کرد. همچنین خبرگزاری های ایلنا (متعلق به خانه کارگر)، شبستان (متعلق به وزارت ارشاد)، موج، آنا (مربوط به دانشگاه آزاد)، پانا (آموزش و پرورش) و ایانا (وزارت جهاد) نیز حامی دولت فعلی هستند.

رسانه های کارگزاران و اصلاح طلب حامی دولت

یکی از مشخصه های بارز دولت یازدهم که موجب تمایز آن با دولت های قبل از خودش هم شده است، این است که این دولت از پایگاه اجتماعی و گفتمانی مستقل برخودار نیست و بیشتر حاصل ائتلاف گروه های سیاسی است. همین امر موجب شده است تا گروه های سیاسی مختلف تلاش کنند به گونه ای خود را به دولت منتسب کنند. از همین رو است که یک گروه از حامیان رسانه ای دولت را اصلاح طلبان تشکیل می دهند. حمایت های رسانه ای اصلاح طلبان از دولت یازدهم از چند جهت قابل بررسی است. اول اینکه اصلاح طلبان به این جهت رویکردی حمایتی از دولت دارند که دولت یازدهم را تنها مسیر حیات خود در فضای سیاسی-اجتماعی می دانند. در واقع شکست های پی در پی این جریان در همه ی انتخابات های بیش از یک دهه اخیر موجب شد تا آن ها در انتخابات سال گذشته حسن روحانی را مورد حمایت قرار دهند و امروز نیز با توسل به دولت حیات سیاسی خود را حفظ کنند.

از سوی دیگر تعداد زیاد رسانه هایی که این جریان -بویژه در بین روزنامه ها و هفته نامه ها- در اختیار دارد موجب شده است تا نوع مواجهه ی آن ها با دولت در فضای رسانه ای از اهمیت خاصی برخوردار باشد. اما آنچه قابل توجه است اینکه این رسانه ها با وجود آنکه به طور کلی رویکرد حمایتی از دولت یازدهم دارند اما به جهت آنکه دولت یازدهم را کاملا دولت مطلوب خود نمی دانند -و همانطور که گفته شد بیشتر از سر ناچاری و به دلیل شرایطی که در آن قرار گرفته اند به حمایت از آن پرداختند- تلاش می کنند تا فاصله خود را با دولت حفظ کرده و به گونه ای رفتار می کنند که دولت یازدهم و موفقیت های آن را مدیون جریان متبوع خود عنوان کنند اما از نقاط ضعف آن نیز در امان باشند. علاوه بر اصلاح طلبان، جریان کارگزاران نیز که این سال ها قرابت زیادی با اصلاح طلبان پیداکرده اند، از دیگر حامیان رسانه ای دولت محسوب می شوند و تلاش می کنند این گونه القا کنند که دولت یازدهم وامدار این جریان است.

روزنامه های اعتماد، شرق، قانون، آرمان، فرهیختگان، آفتاب یزد، ابتکار، مردم سالاری، همبستگی، روزان، اسرار، تعادل و هفته نامه های امید جوان، صدا، جست و جو، تجارت فردا، ستاره صبح و همچنین ماهنامه های مشق آفتاب، اندیشه پویا، چشم انداز ایران، نسیم بیداری، گزارش، مهرنامه، خط خطی و ... از جمله رسانه های حامی دولت در بین مطبوعات هستند.

علاوه بر این در فضای مجازی نیز سایت های انتخاب، تیک نیوز، جماران، عصر ایران، تدبیر 24، انصاف نیوز، روزگار نو، خردادنیوز، روز نو، آفتاب، نواندیش، پارسینه، ایران خبر، صدای ایران، دیپلماسی ایرانی، جمهوریت، فرارو، فریادگر، اعتدال، سفیر، بهار و... نیز در زمره سایت های حامی دولت اعتدال به شمار می روند.

رسانه های حامی دولت با رویکرد راست سنتی

دولت یازدهم علاوه بر اینکه از سوی جریان رسانه ای اصلاح طلبان مورد حمایت قرار می گیرد، برخی از رسانه های متعلق به راست سنتی نیز مشی حمایتی نسبت به دولت دارند. روزنامه های جمهوری اسلامی، اطلاعات و خبر و همچنین سایت های خبرآنلاین و نامه نیوز از جمله ی این رسانه ها هستند. نکته ی قابل توجهی که در رابطه با رسانه های حامی دولت وجود دارد این است که برخی از رسانه ها که رویکرد کلی شان حمایت از دولت است، در عین حال به طور موردی نیز انتقادهایی را بر دولت وارد می کنند تا مسیر نقد به دولت را نیز خود به دست بگیرند. روزنامه جمهوری اسلامی و سایت عصر ایران از جمله رسانه هایی هستند که در این مسیر گام برمی دارند.

سیاست های رسانه ای دولت

این گونه به نظر می رسد که سیاست گذاری های اصلی دولت یازدهم نه بر روی رسانه های رسمی دولت، که بر روی رسانه های اصلاح طلبان و کارگزاران گذاشته شده است. در واقع فضاسازی های که در بستر دولت در یک سال گذشته صورت گرفته است بیشتر به وسیله ی روزنامه های زنجیره ای بوده است. این دست از رسانه ها از آنجایی که به نظر می رسد از ضعف های موجود در دولت یازدهم آگاه هستند و می دانند که با سرمایه گذاری بر روی رویکردهای ایجابی و کارآمدی های دولت نمی توان فضای اجتماعی را به حرکت در آورد؛ بیشترین سرمایه رسانه ای خود را بر روی رویکردهای سلبی و هجمه به منتقدین دولت قرار داده اند. از آنجایی که عدم برخورداری دولت یازدهم از یک پایگاه اجتماعی مستقل، یکی از اصلی ترین چالش های این دولت محسوب می شود و دولت برای پیشبرد اهداف خود در این حوزه با چالش جدی مواجهه است؛ رسانه های متعدد حامی دولت تلاش می کنند تا با طرح مباحث و موضوعاتی که فارغ از کارآمدی یا عدم کارآمدی دولت می تواند جامعه رای رئیس جمهور در 24 خرداد 92 را جذب خود کند و به تحرک آورد؛ فضای اجتماعی را مدیریت کنند. این راهبرد ابتدا با تلاش برای تبدیل دو قطبی کردن جامعه به اعتدالیون و افراطیون -که با معیار میزان قرابت افراد و جریان های سیاسی به دولت تعریف می شود- صورت گرفت و در ادامه نیز با طرح مباحث مشابه دنبال شده است. به عنوان نمونه طرح مباحثی مانند؛ حامیان رابطه با آمریکا و قدرت های غربی و مخالفان این رابطه، یا هنرمند ارزشی و غیرارزشی، بهشت زوری و غیر زوری و امثالهم همگی در همین راستا است. تمرکز بر روی مباحثی مانند طرح تکریم بانوان که از سوی شهرداری تهران اجرا شده است و تلاش برای مخالف با آن تحت عنوان حمایت از حقوق بانوان و مخالفت با به اصطلاح تفکیک جنسیتی، نمونه ای دیگر از این موارد است. همچنین تلاش برای "هل من مبارز طلبیدن" و این گونه القا کردن به جامعه که بخش هایی از حاکمیت اجازه فعالیت به دولت را نمی دهند، از دیگر سیاست های رسانه ای حامیان دولت یازدهم است. به عنوان نمونه تصویری که رسانه ها از نوع مواجهه مجلس با دولت به جامعه ارائه می کنند با همین هدف صورت می گیرد. از سوی دیگر یکی از رویکرد های مسلم همه ی رسانه های حامی دولت که به طور هماهنگ و یکپارچه پیگیری می شود، هجمه های سنگین و بی محابا به دولت های نهم و دهم است. رسانه های حامی دولت یازدهم برای بی توجهی افکار عمومی نسبت به عملکرد دولت و همچنین پوشاندن ضعف های دولت استراتژی حمله به دولت قبلی را در دستور کار خود قرار داده اند.

نتیجه گیری

به طور کلی یکی از ابزارهای اساسی هر دولتی برای پیشبرد اهداف خود رسانه ها هستند و دولت یازدهم نیز از این ابزار بی بهره نیست.به نظر دیدبان با توجه به عدم برخورداری این دولت از یک گفتمان همه گیر، حامیان رسانه ای دولت تلاش می کنند تا شعارهای دولت بویژه در زمان مبارزات انتخاباتی را بوسیله فضاسازی های رسانه ای در جامعه نهادینه کنند. به عنوان مثال واضح است که شعار اعتدال که دولت یازدهم با آن شناخته می شود هیچ گاه در قد و قواره یک گفتمان نیست اما رسانه های حامی دولت تلاش می کنند تا با ایجاد دوقطبی اعتدال – افراط و متهم کردن منتقدین دولت به عنوان گروه های تندرو، اهداف مورد نظر خود را پیش ببرند و این گونه خلا گفتمانی دولت را پر کنند.